Καθώς η επιστήμη των Συμπεριφορικών Οικονομικών διερευνάται όλο και περαιτέρω και η εφαρμογή της γίνεται πιο ευρεία, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε πως θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για σημαντικά ανθρωπιστικά προβλήματα.
Το αναγνωρίσιμο θύμα
Ένα άκρως ενδιαφέρον παράδειγμα και φαινόμενο της θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς (δηλαδή της βοήθειας προς τους συνανθρώπους) είναι αυτό του «Αναγνωρίσιμου Θύματος».
Σύμφωνα με αυτό, όταν οι άνθρωποι που επιθυμούν να κάνουν μία δωρεά και έχουν πληροφορίες σχετικά με ένα θύμα, τείνουν να αναπτύσσουν πιο έντονα συναισθήματα προς αυτό και θέλουν να βοηθήσουν περισσότερο. Για αυτόν το λόγο, τα θύματα που απεικονίζονται συνήθως είναι παιδιά. Αυτό, επίσης, ενδέχεται να συμβαίνει επειδή η βοήθεια στοχοποιεί ένα άτομο και δεν προβάλλεται απλά η υπόσχεση να βοηθηθούν πολλά άτομα.
Πότε φθίνει, όμως, αυτό το φαινόμενο;
Ο Kogut (2005) αναφέρει ότι η επίδραση του αναγνωρίσιμου θύματος μπορεί να είναι συχνή σε αβοήθητα θύματα, όπως παιδιά, αλλά εξουδετερώνεται όταν οι δωρητές υποθέτουν ότι το θύμα είναι υπεύθυνο για την κακοτυχία του, οδηγώντας στο αντίθετο αποτέλεσμα (το θύμα δε θα είναι στόχος βοήθειας, αλλά στόχος κριτικής και αντιληπτής δικαιοσύνης).
Σε μία παρόμοια πορεία σκέψης, οι Erlandsson, Björklund & Bäckström (2015) υποστήριξαν ότι οι δωρητές επίσης τείνουν να κάνουν δωρεές που θα έχουν το μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο. Αυτό σημαίνει ότι εάν μπορούν να βοηθήσουν περισσότερα άτομα με τα ίδια χρήματα που θα δώριζαν για ένα μόνο θύμα, θα πράξουν τοιουτοτρόπως, επειδή η απόφαση τους θα καρποφορήσει περισσότερο και θα έχει μεγαλύτερη ακτίνα δράσης – εάν φυσικά τους δοθεί η δυνατότητα να διαλέξουν ανάμεσα στην ποσότητα θυμάτων που θέλουν να βοηθήσουν.
Γιατί συμβαίνει αυτή η αλλαγή προτίμησης
Το γεγονός αυτό εξηγείται από το ότι οι άνθρωποι διαλέγουν μεταξύ εναλλακτικών ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά με βάση διάφορα χαρακτηριστικά, και στη συγκεκριμένη περίπτωση το ισχυρό υπέρ είναι το ποσοστό ανθρώπων που θα βοηθήσουν. Πέραν τούτου, οι προτιμήσεις των ατόμων μπορούν να αλλάξουν όταν έχουν περισσότερες πληροφορίες για να συγκρίνουν.
Όταν λοιπόν η εικόνα ενός αβοήθητου παιδιού και μία εικόνα με πολλά θύματα κρίνονται μεμονωμένα, το φαινόμενο του αναγνωρίσιμου θύματος είναι πιο πιθανό να λάβει χώρα.
Όταν όμως κρίνονται ταυτόχρονα, ο δωρητής διαπιστώνει ότι μπορεί να βοηθήσει περισσότερα άτομα με τα ίδια χρήματα, συγκρίνει την ακτίνα δράσης της δωρεάς του και το φαινόμενο του αναγνωρίσιμου θύματος φαίνεται να υποχωρεί.
Συμπεράσματα
Συνολικά, η επίδραση του αναγνωρίσιμου θυματος φαίνεται να πυροδοτείται από συναισθηματικές αντιδράσεις από την πλευρά των θεατών. Με βάση τα προαναφερθέντα γεγονότα και έρευνες, οποιαδήποτε ορθολογιστική σκεπτική διαδικασία φαίνεται να αναιρεί τη συγκεκριμένη επίδραση.
Ένας φιλανθρωπικός οργανισμός, λοιπόν, που θα ήθελε να διοργανώσει ένα έρανο ή μία καμπάνια είναι καλό να εξετάσει προσεκτικά την πλαισίωση των επιλογών απεικόνισης των θυμάτων, έτσι ώστε να καταλήξει στον τρόπο που θα είναι ο καλύτερος δυνατός.
Έχετε κάποια παραδείγματα από το παραπάνω φαινόμενο; Έχετε δει προσωπικά την ίδια τακτική και αναρωτηθήκατε για ποιο λόγο γίνεται; Μοιραστείτε ελεύθερα την άποψη σας με εμάς!
Χρήστος Πανούσης
Ερευνητής και συγγραφέας για το Nudge Unit Greece
~Explaining Behavioral Economics Simply~
Πηγές
Erlandsson, A., Björklund, F., & Bäckström, M. (2015). Emotional reactions, perceived impact and perceived responsibility mediate the identifiable victim effect, proportion dominance effect and in-group effect respectively. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 127, 1–14. doi.org/10.1016/j.obhdp.2014.11.003
Hsee, C. K. (1996). The evaluability hypothesis: An explanation for preference reversals between joint and separate evaluations of alternatives. Organizational behavior and human decision processes, 67(3).
Kogut, T. (2011). Someone to blame: When identifying a victim decreases helping. Journal of Experimental Social Psychology, 47(4), 748–755. doi.org/10.1016/j.jesp.2011.02.011
Johnson, E. J., Shu, S. B., Dellaert, B. G. C., Fox, C., Goldstein, D. G., Häubl, G., Larrick, R. P, Payne, J. W., Peters, E., Schkade, D., Wansink, B., & Weber, E. U. (2012). Beyond nudges: Tools of a choice architecture. Marketing Letters, 23(2), 487–504. doi.org/10.1007/s11002-012-9186-1
Kogut, T., & Ritov, I. (2005). The “identified victim” effect: An identified group, or just a single individual? Journal of Behavioral Decision Making, 18(3), 157–167. doi.org/10.1002/bdm.492
Rubaltelli, E., & Agnoli, S. (2012). The emotional cost of charitable donations. Cognition & Emotion, 26(5), 769–85. doi.org/10.1080/02699931.2011.613921
Żuradzki, T. (2015). The Preference Toward Identified Victims and Rescue Duties. The American Journal of Bioethics, 15(2), 25–27. doi.org/10.1080/15265161.2014.990168