Όταν πρόκειται για αποταμίευση, παρατηρείται συχνά μια απόκλιση από την θεωρία Κύκλου Ζωής, η οποία υποστηρίζει πως τα νοικοκυριά (ή τα άτομα) διατηρούν διαχρονικά ένα σταθερό επίπεδο κατανάλωσης (Browning and Crossley, 2001).
Όσο είναι νέος κανείς, όταν δεν διαθέτει σταθερό εισόδημα, αναγκάζεται να αναζητήσει πηγές χρηματοδότησης για να καλύψει τις ανάγκες του, όπως για παράδειγμα η οικονομική υποστήριξη των σπουδών. Μπαίνοντας, έπειτα, στην επίσημη εργασιακή περίοδο, υπάρχει ένα πιο σταθερό εισόδημα που καλύπτει τις τρέχουσες ανάγκες και επιθυμίες και προσφέρει τη δυνατότητα αποταμίευσης (είτε για αποπληρωμή προηγούμενων χρεών είτε για προετοιμασία συνταξιοδότησης). Τέλος, κατά τη διάρκεια της περιόδου συνταξιοδότησης, το εισόδημα που λαμβάνεται είναι συνήθως χαμηλότερο που ενδεχομένως να μην καλύπτει κάποιες νέες ανάγκες (πχ. κόστη ιατρικής περίθαλψης). Και πάλι, σε αυτή την περίπτωση, προκειμένου να πετύχουμε ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης, είναι αναγκαίο να έχουμε αποταμιεύσει.
Τα Συμπεριφορικά Οικονομικά υποστηρίζουν πως το παραπάνω μοντέλο είναι βασισμένο σε αξιωματικές υποθέσεις όπως ο οικονομικός ορθολογισμός και η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας των καταναλωτών που δεν επιβεβαιώνονται στην πράξη. Σύμφωνα με την έρευνα των Lusardi et al. (2009), κάποια βασικά εμπόδια σχετικά με τα χαμηλά επίπεδα αποταμίευσης είναι η ελλιπής ενημέρωση για τους τρόπους αποταμίευσης και η απροθυμία των υπαλλήλων με χαμηλές αποδοχές να προσχεδιάσουν τη συνταξιοδοτική τους ζωή (Lusardi et al., 2009). Επιπλέον, ως άτομα διαφέρουμε ως προς τις οργανωτικές ικανότητες και επιλογές μας αναφορικά με τα φαινόμενα της Αποστροφή Απώλειας, της Πλαισίωσης, της Γνωστικής Αδράνειας, της Αναβλητικότητας κλπ (Mitchell and Utkus, n.d.). Όλες οι παραπάνω συμπεριφορικές προκαταλήψεις, υπογραμμίζουν την άποψη πως οι άνθρωποι δεν έχουμε ένα κοινό οικονομικό προφίλ, κατά συνέπεια η συμπεριφορά μας δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια στη βάση μοντέλων.
Ως εκ τούτου, φαίνεται να μας είναι χρήσιμο να ενημερωθούμε εκτενέστερα σχετικά με τον χρηματοοικονομικό σχεδιασμό της ζωής μας, μιας και κανείς δεν εγγυάται μια σίγουρη και χαλαρή περίοδο συνταξιοδότησης. Αυτή η νέα πραγματικότητα προκάλεσε τη γέννηση της θεωρίας «Αποταμίευσε Περισσότερο Αύριο» (SMarT). Οι Thaler and Benartzi (2004) εισήγαγαν ένα νέο, έξυπνο μισθολογικό πλάνο που βοηθά όσους εργάζονται ως μισθωτοί να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους, ξεπερνώντας βασικές συμπεριφορικές προκαταλήψεις που μπορεί να τους κρατάνε πίσω.
Το πλάνο προτείνει στους εργοδοτικούς οργανισμούς να προσφέρουν μικρές αυξήσεις 4-5% στους μισθούς κάθε 6 μήνες. Οι εργαζόμενοι είναι εκ των προτέρων ενήμεροι για το ακριβές ύψος των αυξήσεων και το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής τους. Τους έχει ζητηθεί, επίσης, να δεσμευτούν να αποταμιεύουν ένα μέρος από το ποσό της αύξησης του εξαμήνου και έχουν τη δυνατότητα να ακυρώσουν τη συμμετοχή τους οποτεδήποτε το επιθυμούν. Το κλειδί του SMarT είναι πως οι εργαζόμενοι δεσμεύονται να αυξάνουν αυτόματα την αποταμίευση τους κάθε φορά που παίρνουν αύξηση (Benartzi, 2013).
Το πρόγραμμα SMarT εφαρμόστηκε αρχικά σε 3 διαφορετικού τύπου και μεγέθους εταιρείες και τα αποτελέσματά του εντυπωσίασαν. Κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής εφαρμογής τα ποσοστά αποταμίευσης των εργαζομένων που συμμετείχαν τετραπλασιάστηκαν, από το 3.5% στο 13.6% μέσα σε διάστημα 3.5 χρόνων (Benartzi, 2013).
Γιατί, όμως, το SMarT είναι μια έξυπνη τεχνική Nudging;
Φανταστείτε τα 2 παρακάτω σενάρια και σκεφτείτε ποιο είναι περισσότερο ελκυστικό:
Α) Επιπλέον του ότι διαθέτετε ήδη, σας δίνονται 100€. Σας ζητάται να βάλετε 20€ στο λογαριασμό σας (ή στον κουμπαρά σας).
Β) Σας ζητάται να βάλετε 20€ στο λογαριασμό σας (ή στον κουμπαρά σας).
Τι θα προτιμούσατε;
Και τα 2 σενάρια περιγράφουν το ίδιο στάδιο της μισθολογικής αύξησης που εισάγει το SMarT. Η μόνη διαφορά είναι η χρονική στιγμή. Στο Α, βρισκόμαστε στη στιγμή που δίνεται η αύξηση, άρα το εισόδημά μας έχει μόλις αυξηθεί και νιώθουμε το οικονομικό μας επίπεδο να έχει βελτιωθεί. Στο Β, έχει περάσει ήδη λίγος καιρός από τότε που πήραμε την αύξηση και δεν θεωρούμε τα 100€ σαν επιπλέον εισόδημα. Είναι δικαιωματικά δικό μας· το καθορισμένο μας οικονομικό επίπεδο.
Το πρόγραμμα SMarT προσέφερε μια νέα ματιά το 2004, όταν και έγινε γνωστό, και από τότε γίνεται σταδιακά όλο και πιο δημοφιλές. Το εθνικό Πρόγραμμα Χορηγίας στην Αμερική ανάφερε πως «το 2007 το 39% των μεγάλων εργοδοτικών εταιρειών στις ΗΠΑ έχει υιοθετήσει κάποιο τύπο μισθοδοσίας αυτόματων αυξήσεων» (Thaler and Sustein, 2008). Επιπλέον, το SMarT ήταν ο κεντρικός άξονας του Νόμου Συνταξιοδοτικής Προστασίας του 2006 στις ΗΠΑ (Benartzi, 2013).
Η Αναβλητικότητα, η Νοητικοί Υπολογισμοί και η Αποστροφή της Απώλειας μαζί συνθέτουν την άποψη πως «το να αποταμιεύσεις στο μέλλον είναι πιο ελκυστικό από το να αποταμιεύσεις τώρα». Οι Thaler and Benartzi αντικρούουν αυτή την άποψη με τη στρατηγική των συνεχόμενα και σταθερά αυξανόμενων μισθών που μας παρακινούν να αποταμιεύσουμε περισσότερο μεσοπρόθεσμα. Με άλλα λόγια, προτείνουν μια «Στρατηγική Οδυσσέα» (Benartzi, 2011) όπου οι εταιρείες, με τη θέληση των εργαζομένων, κλείνουν τα αυτιά τους στις Σειρήνες των συμπεριφορικών προκαταλήψεων με σκοπό να καλύτερη οικονομική στήριξη των αναγκών στο ταξίδι της ζωής.
Πηγές
- Browning, M. and Crossley, T. (2001). The Life-Cycle Model of Consumption and Saving. Journal of Economic Perspectives, 15(3), pp.3-22.
- Lusardi A., Keller P. A., Keller A. M. (2009). New Ways to Make People Save: A Social Marketing Approach. NBER Working Paper No. 14715
- Benartzi S. (2011), Behavioral Finance in Action, Allianz global investors, Center of Behavioral Finance
- Benartzi S. (2013) Behavioral Finance and Post-Retirement Crisis, Allianz global investors
- Mitchell, O. and Utkus, S. (n.d.). Lessons from Behavioral Finance for Retirement Plan Design. SSRN Journal.
- Thaler, R. and Benartzi, S. (2004). Save More Tomorrow™: Using Behavioral Economics to Increase Employee Saving. Journal of Political Economy, 112(S1), pp.S164-S187.
- Thaler, R. and Sunstein, C. (2008). Nudge. New Haven, Conn.: Yale University Press.