Συμπεριφορικά Οικονομικά, Ισότητα και Αμοιβαιότητα

Γιατί χρειαζόμαστε τους Νόμους;
Τους χρειαζόμαστε για να εξασφαλίσουμε την ισότητα και το δίκαιο για όλους τους πολίτες.

Τουλάχιστον, αυτή είναι μια πιθανή και σύντομη απάντηση σε αυτήν την ερώτηση. Αλλά, τι και ποιοι είναι αυτοί που καθορίζουν ποιο είναι τα δίκαιο και ποιες πράξεις είναι ηθικά σωστές;

Ρωτώντας τον κάθε έναν ξεχωριστά, θα πάρει κανείς αρκετά διαφορετικές απαντήσεις όσον αφορά την ισότητα και το δίκαιο. Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες και ξεχωριστές επιδράσεις όπως ο χαρακτήρας του καθενός ή η κοινωνία στην οποία ζουν ή η θρησκεία στην οποία πιστεύουν που επηρεάζουν τον ορισμό αυτών των εννοιών.

Ένας ανερχόμενος κλάδος, που έχει αλλάξει τις βασικές υποθέσεις την οικονομικής θεωρίας όσον αφορά την ορθολογικότητα των ανθρώπων, τα Συμπεριφορικά Οικονομικά, έρχονται για να δώσουν απάντηση από μια διαφορετική σκοπιά.

Το Πείραμα του Κυρίαρχου (The Ultimatum Game Experiment)

Η Συμπεριφορική Θεωρία Παιγνίων είναι μια θεωρία που βασίζεται σε πειράματα, στα οποία μελετάτε πως οι άνθρωποι αντιδρούν σε διάφορες καταστάσεις, όσον αφορά τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά τους, απέναντι σε θέματα που έχουν να κάνουν με την ισότητα και την αμοιβαιότητα.

Ας αναλύσουμε ένα από τα πιο διάσημα πειράματα της Θεωρίας Παιγνίων. Το Πείραμα του Κυρίαρχου.

Εν συντομία, σε αυτό το παίγνιο υπάρχουν 2 παίκτες. Στον πρώτο, ο επονομαζόμενος ‘κατανεμητής’ (allocator), χαρίζεται ένα ποσό χρημάτων (ας πούμε 10 ευρώ) και αυτός με την σειρά του οφείλει να προσφέρει κάποια από αυτά τα χρήματα (τουλάχιστον 1 ευρώ) στον δεύτερο παίκτη, που ονομάζεται ‘αποδέκτης’ (recipient).

Αφού κάνει την προσφορά του ο κατανεμητής, ο αποδέκτης, πλέον, πρέπει να πάρει την απόφαση να την δεχτεί ή να την απορρίψει. Οι κανόνες είναι απλοί, σε περίπτωση που η προσφορά γίνει δεκτή και οι δύο παίκτες φεύγουν με τα χρήματα που κέρδισαν, στην περίπτωση απόρριψης όμως και οι δύο χάνουν όλα τα λεφτά.

Βασιζόμενοι στην κλασσική οικονομική θεωρία, θα ήταν ορθολογική για τον αποδέκτη να δεχτεί οπουδήποτε ποσό του προσφέρεται, μιας και αυτό θα είναι περισσότερο από μηδέν. Αναλόγως, θα ήταν ορθολογικό και για τον κατανεμητή να προσφέρει το χαμηλότερο δυνατό ποσό, ώστε να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του. Στην περίπτωση μας αυτό το ποσό είναι το 1 ευρώ.

Παραδόξως (ίσως κι όχι και τόσο), βασισμένοι σε πολυάριθμα πειράματα, συνήθως κανένας από τους δύο παίκτες δεν συμπεριφέρεται, όπως εξηγήσαμε στην προηγούμενη παράγραφο, ορθολογικά!

Ως εκ τούτου, μια από τις βασικότερες υποθέσεις των κλασσικών οικονομικών, περί πλήρους ορθολογικότητας (οι άνθρωποι είναι πλήρως ορθολογικοί, δεν επηρεάζονται από συναισθήματα και δρουν πάντα προς όφελος των προσωπικών τους συμφερόντων), απορρίπτεται από αυτό το παιχνίδι.

Ας δούμε 3 πιθανούς λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό:

Σύμφωνα με τον αμερικανό οικονομολόγο Herbert Gintis (2006), ο κατανεμητής πάσχει από το φόβο της απόρριψης και γι’ αυτόν τον λόγο γίνεται πιο προστατευτικός και συμβιβάζεται μια υψηλότερη προσφορά, η οποία του προσφέρει λιγότερο κέρδος.
Οι άνθρωποι προτιμούν τον δίκαιο δρόμο και αποφεύγουν την ανισότητα. Δηλαδή, είναι πρόθυμοι να απορρίψουν τα περισσότερα κέρδη ώστε να αποφύγουν την απόρριψη κάποιου άλλους ανθρώπου, ο οποίος θα θιχτεί από μια μεγάλη και προφανή ανισότητα. Σύμφωνα με τους Ernst Fehr και Klaus M. Schmidt (1999), αυτό το φαινόμενο ονομάζεται Απέχθεια Ανισότητας.
Ο H. Gintis (2009), ακόμα ανέφερε πως οι άνθρωποι είναι συνεργατικοί από την φύση τους και τείνουν να έχουν αλτρουιστική συμπεριφορά σε τέτοιου είδους παιχνίδια, εφόσον και για όσο υπάρχει αμοιβαία συμπεριφορά από τους υπόλοιπους παίκτες.

Με άλλα λόγια, αυτά τα ευρήματα συνδέονται άμεσα με έναν άλλον όρο των Συμπεριφορικών Οικονομικών, την Αμοιβαιότητα (Reciprocity).

Οι Ernst Fehr και Simon Gächter (2000) είπαν:

«Αμοιβαιότητα σημαίνει ότι η απάντηση σε φιλικές πράξεις είναι συνήθως πιο καλοπροαίρετη και συνεργατική από ότι προέβλεψε το Μοντέλο των Ατομικών Συμφερόντων. Αντίστοιχα, σε ανήθικες και κακοπροαίρετες πράξεις, οι άνθρωποι τείνουν να αντιδρούν ακόμα πιο κακοπροαίρετα και ωμά.»

Συμπεράσματα

Τελικά αυτά τα συνεργατικά κίνητρα της ανθρώπινης φύσης ξεπερνούν τα βασικά κίνητρα των προσωπικών συμφερόντων, όπως τα οικονομικά κίνητρα και συναισθήματα όπως ο θυμός και η εκδίκηση;

Τώρα, φανταστείτε ένα κόσμο που καθοδηγείται αποκλειστικά και μόνο από ορθολογική ανθρώπινη συμπεριφορά, η οποία αλλάζει, κάθε φορά, ανάλογα με τα προσωπικά συμφέροντα. Πιθανότατα θα επικρατούσε χάος!

Γι’ αυτόν τον λόγο υπάρχουν και οι νόμοι, για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να περιορίσουν τα έμφυτα συναισθήματα των προσωπικών συμφερόντων, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν την αλτρουιστική ανθρώπινη φύση, που οδηγεί σε έναν κόσμο με περισσότερη ισότητα και δίκαιο.

Συνοψίζοντας, η ανορθολογικότητα δεν είναι κάτι κακό. Αλλά, εξαρτάται από το πώς συμπεριφερόμαστε σε συγκεκριμένες καταστάσεις, βασισμένοι σε ατομικά και κοινωνικά κίνητρα.

Σε τελική ανάλυση, οι νόμοι ικανοποιούν τους στόχους για τους οποίους εφευρέθηκαν;

Εσείς τι πιστεύετε;

Χρόνης Λάλας, Συμπεριφορικός Οικονομολόγος και Ιδρυτής του Nudge Unit Greece
~Explaining Behavioral Economics Simply~

Πηγές

ANDREW T. STEPHEN AND MICHEL TUAN PHAM: On Feelings as a Heuristic for Making Offers in Ultimatum Negotiations. Columbia University papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1131083

DANIEL KAHNEMAN, JACK L. KNETSCH AND RICHARD H. THALER (1986): Fairness and the Assumptions of Economics. The Journal of Business. University of Chicago

www.anderson.ucla.edu/faculty/keith.chen/negot.%20papers/KahnKnetThal_FairEcon86.pdf