Η σωστή κοινωνική συμπεριφορά αποτελεί ένα φλέγον, διαχρονικό θέμα. Γιατί συμπεριφερόμαστε πιο ορθά όταν παρακολουθούμαστε; Με αυτό συσχετίζεται το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης, που λαμβάνει χώρα όταν έχουμε πιο αλτρουιστική συμπεριφορά όταν αισθανόμαστε ότι κάποιος μας βλέπει.
Αλτρουισμός και το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης
Υπάρχουν δύο εξηγήσεις για την τάση να συμπεριφερόμαστε καλύτερα όταν πιστεύουμε ότι παρακολουθούμαστε. Η πρώτη αναφέρει ότι τα άτομα συμπεριφέρονται αλτρουιστικά είτε γιατί περιμένουν κάποιου είδους μελλοντική επιβράβευση, είτε γιατί καταδικάζουν τη μη αλτρουιστική συμπεριφορά (Gintis, 2000). Οι δύο αυτές εξηγήσεις μπορεί να συμβαίνουν ταυτόχρονα και δεν αλληλοαναιρούνται.
Όταν λοιπόν υπάρχει ένα ζευγάρι μάτια (αληθινά ή ψεύτικα) που μας κοιτάζει (το οποίο υποδηλώνει ότι υπάρχει μία κοινωνική παρουσία), συμπεριφερόμαστε πιο ορθά γιατί περιμένουμε κάποια μελλοντική επιβράβευση ή γιατί τα μάτια εκπέμπουν ένα φόβο να τιμωρηθούμε για τη μη κοινωνική συμπεριφορά μας. Μία άλλη θεωρία αναφέρει ότι η παρουσία ματιών, ακόμα και αν είναι ζωγραφισμένα, μας κάνει να ακολουθούμε τους κοινωνικούς κανόνες.
Έρευνες σχετικά με το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης
Η βιβλιογραφία αναφέρει αρκετές περιπτώσεις διερεύνησης του συγκεκριμένου φαινομένου. Στην έρευνα των Jonesa-Ernest, Nettleb και Batesbomb (2010), βρέθηκε ότι, τοποθετώντας αφίσες που απεικόνιζαν μάτια , τα άτομα ήταν πιο πιθανό φεύγοντας να καθαρίσουν το τραπέζι στο οποίο καθόταν σε μία καφετέρια self-service.
Στην έρευνα των Nettle και συνεργατών (2013), όταν ήταν παρόντα μάτια, οι συμμετέχοντες βρέθηκαν να δίνουν περισσότερα χρήματα στους υπόλοιπους παίκτες στο Dictator Game (οικονομικό παιχνίδι που ερευνά την ανάθεση χρημάτων από τους συμμετέχοντες)
Στην έρευνα των Keller & Pfattheicher (2011), οι συμμετέχοντες έδειξαν μεγαλύτερη επιθυμία να κάνουν δωρεές όταν υπήρχε αίσθηση παρακολούθησης.
Έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες για το παρόν ζήτημα, με κάποιες από τις πιο σημαντικές να αναπαριστώνται ξανά και ξανά, με διφορούμενα αποτελέσματα. Το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης είναι παρόν, απλά δεν έχει διαλευκανθεί πλήρως το μοτίβο συμπεριφοράς και αιτιών που το συνοδεύουν.
Το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης ως nudge
Θα μπορούσε να αναφερθεί ότι η απεικόνιση ματιών αποτελεί ένα nudge,όχι μόνο επειδή τα μάτια τραβάνε την προσοχή, αλλά επειδή υπάρχει σχέση μεταξύ της αίσθησης παρακολούθησης και της ορθής κοινωνικής συμπεριφοράς. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι οι εικόνες με μάτια είναι πιθανό να λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε περιπτώσεις μεμονωμένων ατόμων σε χώρους που δεν υπάρχουν πολλά άτομα να παρακολουθούν.
Συμπεράσματα
Το φαινόμενο της πλασματικής παρακολούθησης αποτελεί ένα από τα πιο υποσχόμενα μέτρα στην αντιμετώπιση της μη κοινωνικής συμπεριφοράς, όμως χρήζει περαιτέρω διερεύνησης και εμβάθυνσης. Η προοπτική της χρήσης του ως nudge παραμένει ελπιδοφόρα, εφόσον η εφαρμογή του είναι απλή και η κατεύθυνση της συμπεριφοράς είναι θετική.
Έχει τύχει σε εσάς να νιώθετε ότι κάποιος σας παρακολουθεί δημόσια; Πως μεταβλήθηκε η συμπεριφορά σας; Συμφωνείτε με αυτά που αναφέρονται στο άρθρο; Μοιραστείτε ελεύθερα τη γνώμη σας!
Χρήστος Πανούσης
Ερευνητής και Συγγραφέας για το Nudge Unit Greece
~Explaining Behavioral Economics Simply~
Πηγές
Ernest-Jones, M., Nettle, D., & Bateson, M. (2011). Effects of eye images on everyday cooperative behavior: A field experiment. Evolution and Human Behavior, 32(3), 172–178. doi.org/10.1016/j.evolhumbehav.2010.10.006
Keller, J., & Pfattheicher, S. (2011). Vigilant self‐regulation, cues of being watched and cooperativeness. European Journal of Personality, 25(5), 363-372.
Nettle, D., Harper, Z., Kidson, A., Stone, R., Penton-Voak, I. S., & Bateson, M. (2013). The watching eyes effect in the Dictator Game: It’s not how much you give, it’s being seen to give something. Evolution and Human Behavior, 34(1), 35–40. doi.org/10.1016/j.evolhumbehav.2012.08.004
Oda, R., Niwa, Y., Honma, A., & Hiraishi, K. (2011). An eye-like painting enhances the expectation of a good reputation. Evolution and Human Behavior, 32(3), 166–171. doi.org/10.1016/j.evolhumbehav.2010.11.002
“Η πρώτη αναφέρει ότι τα άτομα συμπεριφέρονται αλτρουιστικά είτε γιατί περιμένουν κάποιου είδους μελλοντική επιβράβευση”
Δε ξέρω κατά πόσο η φράση αυτή είναι σωστή. ΑλτρουΪστής είναι ένας άνθρωπος που ενδιαφέρεται όχι μόνο για το δικό του επίπεδο ευμερίας, αλλά και για των άλλων (γενικά προς το ευρύ κοινωνικό συνολο). Δε μπορώ να καταλάβω τι εννοείτε με το “μελλοντική επιβράβευση”.
Επιπλέον, η αναφορά σας στην εργασία του Gintis (2000) δεν αναφέρεται στις πηγές!
Καλησπέρα Γιώργο,
Σε ευχαριστούμε για το σχόλιο σου. Για να σου εξηγήσω τι εννοούμε με την πρόταση αυτή, ας ξεκινήσουμε με το ότι αυτοί που συμπεριφέρονται αλτρουιστικά ευκαιριακά, δε σημαίνει ότι είναι αυτόματα αλτρουιστές. Ο όρος χρησιμοποιείται απλά για να περιγράψει τον τρόπο συμπεριφοράς των συγκεκριμένων ατόμων που θεωρούν ότι παρακολουθούνται. Η μελλοντική επιβράβευση, όπως συνάγεται λογικά, αναμένεται από τα άτομα που θεωρούμε ότι μας παρακολουθούν .
Όσον αφορά την αναφορά τους Gintis (2000), προέρχεται από δευτερογενή πηγή (άρα δεν συγκαταλέγεται στη βιβλιογραφία) και αναφέρεται στο άρθρο An eye-like painting enhances the expectation of a good reputation από Oda, R., Niwa, Y., Honma, A., & Hiraishi, K. (2011), το οποίο συγκαταλέγεται.
Καλή συνέχεια.
Από τη στιγμή που κάνεις μια παραπομπή σε μια εργασία, πρέπει να αναφέρεις και τη πηγή της. Επιπλέον μπορείς να φέρεις ένα παραδειγμα μελλοντικής επιβράβευσης?
Ευχαριστώ!
Καλησπέρα Γιώργο,
Η πηγή αναφέρεται, απλά επειδή είναι δευτερογενής, συμπεριλαμβάνεται στην πρωτογενή της, η οποία συγκαταλέγεται στη βιβλιογραφία. Ένα παράδειγμα μελλοντικής επιβράβευσης, που μπορεί να περιμένει κάποιος που αισθάνεται ότι τον παρακολουθούν, είναι η θετική εντύπωση που θα δημιουργήσει στα άτομα που τον παρακολουθούν ή/και το θετικό word-of-mouth που θα διαδοθεί για την καλή συμπεριφορά του από αυτά τα άτομα.
Καλή συνέχεια.