Για το πρώτο μέρος του άρθρου «Η Δύναμη των Προεπιλογών στην Καθημερινότητα μας» πατήστε εδώ.
Σημεία Επιλογής (Decision Points)
Ένας άλλος τρόπος καταπολέμησης του φαινομένου των Προεπιλογών, ειδικά όταν αυτές έχουν αρνητικά αποτελέσματα όπως την αναβλητικότητα (procrastination), είναι να θέτουμε Σημεία Επιλογής.
Στόχος αυτής της τακτικής είναι να σταματήσουμε την προκαθορισμένη ενέργεια που κάνουμε και να μπούμε στη διαδικασία της επιλογής. Η επιλογή αυτή σχετίζεται με το αν θα επιλέξουμε μεταξύ της παρούσας ενέργειας ή μιας εναλλακτικής. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα είδος nudge στον εαυτό μας ή στα κοντινά μας άτομα.
Ειδοποιήσεις/Υπενθυμίσεις
Ένα παράδειγμα τέτοιου nudge για έναν φοιτητή ή έναν ελεύθερο επαγγελματία, οι οποίοι ξοδεύουν παραπάνω χρόνο από ότι θα “έπρεπε” στα Social Media, είναι να χρησιμοποιήσουν ειδοποιήσεις/υπενθυμίσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Η χρήση αυτών των υπενθυμίσεων ωθεί τα άτομα να βάλουν σε παύση αυτό που κάνουν και να ξανασκεφτούν. Παραδεχτείτε το πως έχετε βάλει και εσείς, έστω μια φορά, το ξυπνητήρι στην άλλη άκρη του δωματίου με σκοπό να σηκωθείτε 100% από το ζεστό σας κρεβάτι.
Αν ακόμα και γι’ αυτό δεν έχετε τον απαραίτητο αυτοέλεγχο, τότε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εφαρμογές που έχουν βγει για αυτό ακριβώς το nudge.
Τέτοιες εφαρμογές είναι για παράδειγμα το Clocky και το Alarmy.
Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού
Ας δούμε ένα οικείο για όλους μας παράδειγμα.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μαζεύτηκαν στο σπίτι μας συγγενείς και φίλοι για το καθιερωμένο δείπνο. Οι καλεσμένοι βρίσκονταν σε αναμονή μέχρι να ετοιμαστεί το φαγητό, οπότε έπιναν τα ποτά τους και συζητούσαν. Έφερα, ξαφνικά, κάποια μπολ με ξηρούς καρπούς. Έπεσαν όλοι με τα «μούτρα» στα μπολ και μέσα σε 5 λεπτά τα μισά είχαν κιόλας αδειάσει. Η όρεξη όλων είχε αρχίσει πλέον να πέφτει κατακόρυφα, με αποτέλεσμα, αν συνεχιζόταν η κατανάλωση ξηρών καρπών, να μην έχουν όρεξη για το κυρίως δείπνο. Όλοι γνώριζαν πως έπρεπε να σταματήσουν να τρώνε, αλλά ελάχιστοι ήταν αυτοί που το έπραξαν. Οπότε με το που απομάκρυνα τα μπολ από το τραπέζι, ξαφνικά όλοι ήταν ευχαριστημένοι με την έκβαση της κατάστασης.
Όπως είδαμε και σε αυτό το παράδειγμα, οι άνθρωποι, ακόμα και αν γνωρίζουν πως η συμπεριφορά τους είναι επιβλαβής για αυτούς, τείνουν να μην την προσαρμόζουν. Αυτό συμβαίνει έως ότου έρθει κάποιος άλλος και αλλάξει την κατάσταση ή το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το Σημείο Επιλογής είναι η απομάκρυνση των ξηρών καρπών από τον οικοδεσπότη.
Παρόμοιες καταστάσεις βιώνουν οι καπνιστές, οι οποίοι πολλές φορές αποφασίζουν να μην αγοράσουν δεύτερο πακέτο τσιγάρων (ακόμα και όταν γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι θα τους χρειαστεί) με στόχο να μειώσουν την κατανάλωσή τους. Επίσης, τα άτομα που κάνουν δίαιτα τείνουν να μην αποθηκεύουν πολλά γλυκά στο ψυγείο, ούτως ώστε να μην είναι επιλογή σε μια περιστασιακή όρεξη για παρασπονδία.
Αποτελέσματα και λύσεις των προεπιλογών
Όπως φαίνεται μέσα από πολλά παραδείγματα και πτυχές της καθημερινής μας ζωής, εμείς οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να αντισταθούμε σε πειρασμούς. Αυτή η έλλειψη αυτοσυγκράτησης μας οδηγεί στην εύρεση συγκεκριμένων λύσεων, ώστε να πετύχουμε τους στόχους μας.
Οι στρατηγικές που μπορούν να ακολουθηθούν σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι δύο ειδών.
- Η Εσωτερική Δέσμευση
Είναι η δέσμευση που κάνουμε εσωτερικά όταν βρισκόμαστε ακόμα σε μια ουδέτερη κατάσταση. Δηλαδή, όταν εκ των προτέρων σχεδιάζουμε το περιβάλλον με τέτοιο τρόπο, ώστε όταν βρεθεί ο πειρασμός μπροστά μας να πάρουμε την απόφαση που θα μας οδηγήσει πιο κοντά στον στόχο μας.
- Η Εξωτερική Δέσμευση
Όταν χρησιμοποιούμε φίλους, ή ακόμα και την κοινωνία γενικότερα, για να δεσμευτούμε στην επίτευξη του στόχου μας, τότε η δέσμευση είναι εξωτερική. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε βάζοντας κάποιο στοίχημα με έναν φίλο είτε κάνοντας μια συμφωνία μαζί του, ώστε να μας ειδοποιεί όταν παραστρατούμε.
Άλλος τρόπος είναι να χρησιμοποιήσει κανείς εφαρμογές και μηχανισμούς, όπως τα «έξυπνα» ξυπνητήρια που είδαμε νωρίτερα ή κάνοντας μια δημόσια δέσμευση. Γι’ αυτόν τον λόγο δημιουργήθηκαν εφαρμογές, οι οποίες έχουν την δικαιοδοσία να δημοσιεύσουν για τον χρήστη στο Facebook όταν αυτός δεν τηρήσει την δέσμευση του, εκθέτοντας τον στους διαδικτυακούς του φίλους!
Συμπεράσματα
Ο ορισμός των Προεπιλογών για την επίτευξη της καλύτερης προσωπικής και κοινωνικής ευζωίας μπορεί να χαρακτηριστεί σίγουρα ως κάτι έξυπνο. Όλοι μας θυμόμαστε τον Οδυσσέα σαν πολυμήχανο και έξυπνο άνθρωπο, ο οποίος υποχρέωσε τους συντρόφους του να τον δέσουν στο κατάρτι και να μην τον υπακούν μέχρι να περάσουν από τις Σειρήνες!
Αλλά η ανθρωπινή μας φύση μας ωθεί συχνά στην παράβλεψη της μελλοντικής μας κατάστασης. Γι’ αυτό καταλαβαίνουμε πόσο χρήσιμα είναι τα nudges που εφαρμόζονται με σκοπό την ώθηση προς μια καλύτερη επιλογή για αυτούς που δεν έχουν προνοήσει.
Διαβάζοντας το παρόν άρθρο, ασφαλώς και θα σκεφτήκατε και άλλους τομείς της καθημερινότητας που επηρεάζονται από τις Προκαθορισμένες Επιλογές, οι οποίες πολλές φορές οδηγούν σε μη επιθυμητές συνήθειες και συμπεριφορές.
Αν πιστεύετε πως υπάρχουν κάποιες τέτοιες περιπτώσεις και δεν μπορείτε να βρείτε την κατάλληλη λύση, δεν μένει τίποτα άλλο παρά να επικοινωνήσετε μαζί μας και να βρούμε μαζί τη λύση, βασιζόμενοι πάντα στα Συμπεριφορικά Οικονομικά και το Nudge.
Χρόνης Λάλας
Συμπεριφορικός Οικονομολόγος και Ιδρυτής του Nudge Unit Greece
~Explaining Behavioral Economics Simply~
Πηγές
Soman, Dilip, Jing Xu and Amar Cheema (2010), ‘Decision Points: A Theory Emerges’ Rotman Magazine, Winter 2010, pp.64-68.
Richard H. Thaler (2015), ‘Misbehaving: The Making of Behavioral Economics’
Richard H. Thaler and Cass R. Sustein (2008), ‘Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth and Happiness’