Εισαγωγή στο πρόβλημα των απορριμμάτων φαγητού
Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα τελευταία χρόνια, είναι οι μεγάλες ποσότητες μαγειρεμένου φαγητού που καταλήγουν στα σκουπίδια. Αυτό συμβαίνει διότι το φαγητό αυτό συνήθως προέρχεται από τα περισσεύματα που αφήνουν οι πελάτες των εστιατορίων στα πιάτα τους και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί εκ νέου.
Αν πιστεύετε πως αυτό δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, ας δούμε τι έχουν να πουν και οι αριθμοί. Με βάση πρόσφατες μετρήσεις, το 1/3 του φαγητού που παράγεται στην Ευρώπη σπαταλάται, με 1,3 τόνους φαγητού να καταλήγουν στα σκουπίδια σε ετήσια βάση. Στην Ελλάδα, συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι σπαταλώνται ετησίως 100 κιλά φαγητού ανά άτομο.
Δεδομένου του επιπέδου φτώχειας και πείνας που ανεβαίνει χρόνο με το χρόνο, είτε σε εθνικό είτε σε παγκόσμιο επίπεδο, αντιλαμβάνεται κανείς πως τεράστιες ποσότητες φαγητού χαραμίζονται και δημιουργούν το προαναφερθέν πρόβλημα.
Οι άνθρωποι πίσω από το πείραμα (Nudging in Greece)
Ένα βήμα προς την ελάττωση του προβλήματος δίνει η επιστήμη με μια ομάδα νέων ανθρώπων στην πόλη της Θεσσαλονίκης, που φέρει την ονομασία Nudge Unit Greece. Στόχο της ομάδας αυτής είναι ο εντοπισμός και η επίλυση καθημερινών ζητημάτων της ελληνικής κοινωνίας, με την αξιοποίηση της επιστήμης των Συμπεριφορικών Οικονομικών και του Nudge (νυγμός).
Ειδικότερα, η ομάδα του Nudge Unit Greece αποτελείται από 5 βασικούς επιστήμονες (οικονομολόγους και ψυχολόγους) στην Ελλάδα και 3 έμπειρους Έλληνες ακαδημαϊκούς και επαγγελματίες στον κλάδο των Συμπεριφορικών Οικονομικών που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα τους, το Facebook Page ή το τελευταίο άρθρο που γράφτηκε για αυτούς στην εφημερίδα της Lifo.
Η λύση του Nudge
Η λύση, λοιπόν, στο υπό μελέτη πρόβλημα ήρθε μέσω του επονομαζόμενου “Food Waste Nudge” (Νυγμός για τη λύση της σπατάλης φαγητού). Πρόκειται για ένα πείραμα σε μορφή παρέμβασης που δημιουργήθηκε και εφαρμόστηκε από μέλη της ομάδας του Nudge Unit Greece σε συνεργασία με μέλη αντίστοιχης ομάδας της Νορβηγίας “Norwegian Nudging Network” και το πανεπιστήμιο “Oslo and Akershus University College of Applied Sciences”.
Το πείραμα έλαβε μέρος στην πόλη της Θεσσαλονίκης, σε ένα εστιατόριο που προτιμάται κατά κύριο λόγο από φοιτητές, εξαιτίας της τοποθεσίας του (κοντά στα Πανεπιστήμια) και του είδους φαγητού που προσφέρει (μαγειρευτά), σε συνδυασμό με την ποιότητα και τις χαμηλές τιμές. Η διάρκεια του πειράματος ανήλθε συνολικά στις 6 εβδομάδες, χωρισμένων σε δύο στάδια ίσου χρονικού διαστήματος.
Η διαδικασία
Στο πρώτο στάδιο τριών εβδομάδων, πραγματοποιήθηκε η καταγραφή της συμπεριφοράς των πελατών σχετικά με τα περισσεύματα φαγητού πριν την εφαρμογή της παρέμβασης (nudge), ενώ στο δεύτερο στάδιο μελετήθηκε η αντίστοιχη συμπεριφορά τους από την εφαρμογή της παρέμβασης και μετά.
Σκοπός του πειράματος ήταν να ωθήσει τους πελάτες του εστιατορίου να λαμβάνουν σε μορφή “πακέτου” τα περισσεύματα του φαγητού που είχαν παραγγείλει (έχοντας ως γνώμονα τα περισσεύματα να θεωρούνται αρκετά, ώστε να αξίζει να ζητηθούν σε πακέτο για μετέπειτα κατανάλωση).
Δίνοντάς τους τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν την ποσότητα φαγητού για την οποία, άλλωστε, έχουν ήδη πληρώσει, οι πελάτες αντιλαμβάνονται ότι εύκολα και ανέξοδα κάνουν ταυτόχρονα καλό στο περιβάλλον.
Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για να αυξηθεί η ζήτηση των “πακέτων” φαγητού ήταν μέσω της Άμεσα Διαθέσιμης Πληροφόρησης των πελατών, μέσα από ειδικά σχεδιασμένα ενημερωτικά φυλλάδια (flyers) (Εικόνα 1). Αυτά τοποθετήθηκαν σε όλα τα τραπέζια του εστιατορίου (24) για την ορθότητα και βελτιστοποίηση των αποτελεσμάτων και ήταν σχηματισμένα σε τριγωνική μορφή, με τρεις διαθέσιμες πλευρές, δύο στα ελληνικά και μία στα αγγλικά, για τυχόν μη ελληνόγλωσσους πελάτες.
Τα φυλλάδια αυτά είχαν απώτερο σκοπό να προσελκύουν την προσοχή του πελάτη για να τον πληροφορήσουν σχετικά με το πρόβλημα που υπάρχει, αλλά και την διαθεσιμότητα των “πακέτων”, δηλαδή ενός τρόπου λύσης του προβλήματος.
Στη δημιουργία των φυλλαδίων δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην προσέγγιση κάθε ατόμου μέσω της επίκλησης στο συναίσθημα της ευθύνης που φέρει για την προστασία του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και συναναστρέφεται. Έτσι, χρησιμοποιήθηκε ο ενικός αριθμός έναντι του πληθυντικού, σε ό,τι αφορά τη γνώση του πελάτη για το υπό μελέτη πρόβλημα, αλλά και τη δράση που μπορεί να λάβει για να συνδράμει στην επίλυσή του. [Με λίγα λόγια, να αντιληφθεί ότι το φυλλάδιο απευθύνεται στον ίδιο, να νιώσει πιο υπεύθυνος και πιο κοντά στο πρόβλημα και την επίλυσή του].
Αποτελέσματα
Τα αποτελέσματα που εξήχθησαν μετά το πέρας των έξι εβδομάδων ήταν ικανοποιητικά και η αύξηση της ζήτησης των “πακέτων” φαγητού σε σχέση με περισσεύματα που αφέθηκαν ανήλθε στο ποσοστό της τάξης του 10.38%.
Μετά από συζήτηση και συνεργασία με τον ιδιοκτήτη του εστιατορίου, αλλά και από τα πρώτα αποτελέσματα των παρατηρήσεων πριν την εφαρμογή της παρέμβασης, βγήκε το συμπέρασμα πως το καταναλωτικό κοινό της κατηγορίας των φοιτητών (νέων ηλικίας 18-24) παίρνει ήδη τις περισσότερες φορές τα περισσεύματά του. Αυτός ήταν και ο βασικότερος λόγος που το πείραμα δεν είχε τόσο θεαματικά αποτελέσματα, αν προχωρήσει κανείς σε σύγκριση με αντίστοιχο πείραμα σε πιτσαρία της Ιταλίας, εκεί όπου εφαρμόστηκε και επιπλέον κομμάτι ώθησης (nudge) με ακόμα πιο θετικά αποτελέσματα!
Ακόμη, πιθανολογείται πως ο περιορισμός στη διάρκεια υλοποίησης του πειράματος επηρέασε τα αποτελέσματά του, αν λάβει κανείς υπόψη πως η εφαρμογή του έπρεπε να ολοκληρωθεί μέχρι την προσωρινή διακοπή λειτουργίας του εστιατορίου.
Έτσι, η ομάδα του Nudge Unit Greece οδηγείται στο συμπέρασμα πως θα πρέπει να συνεχιστούν οι πειραματισμοί, σε διαφορετικά είδη εστιατορίων, περιοχών και καταναλωτικού κοινού, ώστε να μπορούν να βγουν και στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα που θα επιτρέψουν τον νυγμό αυτό να λάβει περισσότερες εφαρμογες για περαιτέρω αντιμετώπιση του προαναφερθέντος προβλήματος.