Εισαγωγή σε Συμπεριφορικά Οικονομικά και Nudge

Τι είναι τα Συμπεριφορικά Οικονομικά;

Τα Behavioral/Behavioural Economics (ΒΕ) ή Συμπεριφορικά Οικονομικά είναι ένας καινοφανής κλάδος που συνδυάζει την Οικονομική Επιστήμη με όρους και πειράματα κυρίως από την επιστήμη της Ψυχολογίας. Τα Συμπεριφορικά Οικονομικά είναι ουσιαστικά η επιστήμη που μελετά τις γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές επιρροές στην συμπεριφορά των ανθρώπων, κυρίως όσον αφορά στην οικονομική τους συμπεριφορά (απέναντι σε οικονομικά θέματα) αλλά και γενικότερα σε ό,τι οδηγεί στην λήψη αποφάσεων.

Έρευνες και πολύπλευρα πειράματα οδήγησαν στην δημιουργία μιας μεγάλης λίστας με προκαταλήψεις (biases) ή αλλιώς «λόξες» στις οποίες οι άνθρωποι υποκύπτουν καθημερινά και επηρεάζουν την κρίση και τις αποφάσεις τους. Τα πορίσματα που προκύπτουν από τις έρευνες αυτές οδηγούν τους Συμπεριφορικούς Οικονομολόγους στην ανακάλυψη νέων θεωριών, οι οποίες έρχονται σε σύγκρουση (ρήξη) με την Κλασσική-Νεοκλασική Οικονομική Θεωρία, διότι δεν θεωρούν τον άνθρωπο ως ένα πλήρως ορθολογικό ον που σκέφτεται και δρα μόνο με βάση το προσωπικό του συμφέρον. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι θεωρίες αυτές γίνονται όλο και πιο προσιτές και πρακτικές στον πραγματικό κόσμο. Άλλωστε, μια Θεωρία χωρίς αποτελέσματα στην πράξη, είναι απλά μια ακόμα Θεωρία.

Πότε εμφανίστηκε ο κλάδος;

Πρωτεργάτης του κλάδου θεωρείται ο βραβευμένος με Νόμπελ (2002) – στα Συμπεριφορικά Οικονομικά – Daniel Kahneman, συγγραφέας του best-seller “Thinking Fast and Slow” (2011), το οποίο υπάρχει μεταφρασμένο και στην ελληνική γλώσσα με τίτλο «Σκέψη, Αργή και Γρήγορη».

Σήμερα, τα BE γίνονται όλο και πιο δημοφιλή, με μια μεγάλη λίστα Μεταπτυχιακών Σπουδών να υπάρχει διαθέσιμη σε φοιτητές ανά τον κόσμο. Μεγαλύτερη άνθιση ο κλάδος γνωρίζει στην Αμερική και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει Μη-Κερδοσκοπικούς Οργανισμούς (ΜΚΟ) με την ονομασία “Nudge Units” για την έρευνα στις παρούσες πολιτικές που χρησιμοποιούνται. Απώτερος σκοπός των δράσεων αυτών είναι η τροποποίηση των (δημόσιων) πολιτικών – με βάση την Συμπεριφορική Επιστήμη – αλλά και την δημιουργία νέων, βελτιωμένων και πιο αποτελεσματικών πολιτικών.

Επιπρόσθετα, οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Μ. Βρετανίας, πλέον, έχουν τουλάχιστον έναν Συμπεριφερικό Οικονομολόγο, του οποίου οι αρμοδιότητες αφορούν θέματα όπως: Έρευνα Αγοράς, Συμπεριφορά Καταναλωτή, Πειράματα στον Πραγματικό Κόσμο, Στρατηγική Μάρκετινγκ κ.ά.

Πού συναντάμε τον κλάδο αυτό στην καθημερινότητα;

Ουσιαστικά, ο κλάδος αυτός συναντάται παντού στην καθημερινότητά μας, αφού σχετίζεται με την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Εκεί που μας βοηθάει είναι οι ανθρώπινες σχέσεις σε προσωπικό αλλά και σε επαγγελματικό υπόβαθρο, καθώς οι γνώσεις ψυχολογίας μπορούν να οδηγήσουν σε πιο ψύχραιμη και ορθολογική απόκριση σε μια αντιμέτωπη συμπεριφοράς απέναντι μας.

Επιπλέον, ο εν λόγω κλάδος μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και στην κρίση και λήψη αποφάσεων σε οικονομικής φύσεως θέματα, όπως λ.χ. την επιλογή της οικονομικής απόφασης που επιφέρει την μεγαλύτερη ευχαρίστηση σε όρους χρησιμότητας και χρημάτων. Ενδεικτικά, ένα πλαίσιο στο οποίο θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η γνώση Συμπεριφορικών Οικονομικών αποτελούν οι συναλλαγές σε καταστήματα λιανικής, όπου η τέχνη της τιμολόγησης και του «δωρεάν» οδηγούν σε αγορές – πολλές φορές – μη επιθυμητές!

Χρειάζεται συγκεκριμένη εκπαίδευση ή εξειδίκευση κάποιος για να ασχοληθεί με αυτόν τον κλάδο;

Όπως όλοι οι κλάδοι, έτσι και αυτός ο κλάδος απαιτεί εντατική μελέτη, διερεύνηση και επένδυση χρόνου προκειμένου να κατακτήσει κανείς το νόημά του και να εμβαθύνει σε αυτόν. Από εκεί και πέρα, σε επαγγελματικό επίπεδο συνήθως είναι επιθυμητό ένα υπόβαθρο Μεταπτυχιακού επιπέδου στα Συμπεριφορικά Οικονομικά ή σε θέματα όπως Συμπεριφορά Καταναλωτή ή άλλη θεματολογία με βάση την Ψυχολογία και την Συμπεριφορική Επιστήμη. Σύνηθες είναι και το φαινόμενο κάποιος Συμπεριφορικός Οικονομολόγος κατέχει προπτυχιακό δίπλωμα στα Οικονομικά ή την Ψυχολογία και Μεταπτυχιακό στην Ψυχολογία ή τα Οικονομικά αντίστοιχα.

Όντας ένας κλάδος με έμφαση στα πειράματα και την έρευνα, συχνή είναι και η εμβάθυνση σε Διδακτορικό επίπεδο για ένα άτομο που επιθυμεί να ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα. Ωστόσο, ο κλάδος των Συμπεριφορικών Οικονομικών παραμένει ανοιχτός σε όλα τα μέλη μιας κοινωνίας που δρουν και αλληλεπιδρούν σε αυτήν.

Τι εννοούμε με τον όρο Nudge;

Το ‘Nudge’ (ώθηση ήπιου χαρακτήρα) χρησιμοποιούνται από τους ειδικούς των Συμπεριφορικών Οικονομικών ως πρακτικές λύσεις σε υπάρχοντα ζητήματα που προβληματίζουν οι επιχειρήσεις ή/και το κράτος.

Κατά τους συγγραφείς του ομώνυμου βιβλίου ‘Nudge: Improving Decisions about Health, Wealth and Happiness’, αυτές οι λύσεις έχουν ως στόχο να επηρεάσουν τους ανθρώπους προάγοντας το καλό και το σωστό και για το ίδιο το άτομο αλλά και την κοινωνία γενικότερα.

Με άλλα λόγια επιχειρείται να επιτευχθεί μια ωφέλιμη κατάσταση για όλες τις πλευρές που επηρεάζονται από αυτό.

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε μια σύντομη εικονογραφιμένη ιστορία περί τι είναι Nudge και πως δημιουργήθηκε από το BVA (Nudge Unit της Γαλλίας).